Do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka konieczne jest dostarczanie mu wraz z pożywieniem odpowiedniej ilości energii oraz wszystkich niezbędnych składników odżywczych, czyli węglowodanów, białek, tłuszczy, makro- i mikroelementów oraz witamin. W sytuacji niedoboru energii i/lub któregokolwiek z wymienionych składników odżywczych mamy do czynienia z niedożywieniem.
Niedożywienie może prowadzić do określonych, niekorzystnych zmian w funkcjonowaniu organizmu osoby starszej, przyspieszać proces utraty sprawności i przyczyniać się do znacznego pogorszenia zdrowia.
Co to jest niedożywienie?
Niedożywienie to brak równowagi między spożytym i/lub przyswojonym pokarmem a zapotrzebowaniem na składniki odżywcze. Najczęściej występuje wówczas, gdy organizm nie otrzymuje odpowiedniej ilości energii (kalorii) i/lub niezbędnych składników pokarmowych, w tym zwłaszcza białka, witamin i składników mineralnych.
Jakie są rodzaje niedożywienia?
W zależności od rodzaju zaburzeń wyróżniamy trzy rodzaje niedożywienia.
- Niedożywienie ilościowe (energetyczno-białkowe) – występuje ono wówczas, gdy organizm nie otrzymuje odpowiedniej ilości energii (kalorii) i białka w stosunku do zapotrzebowania. Objawem tego typu niedożywienia jest zazwyczaj widoczne zmniejszenie masy ciała.
- Niedożywienie jakościowe – występuje ono wówczas, gdy organizm nie otrzymuje niezbędnych składników pokarmowych, w tym zwłaszcza witamin i składników mineralnych. Ten typ niedożywienia może dotyczyć również osób z nadwagą czy otyłością.
- Niedożywienie mieszane – występuje ono wówczas, gdy mamy do czynienia zarówno z niedożywieniem ilościowym jak i jakościowym.
Co sprzyja występowaniu niedożywienia u osób starszych?
Niedożywienie jest częstym problemem osób z ograniczoną sprawnością fizyczną (unieruchomionych). Innymi czynnikami zwiększającymi ryzyko niedożywienia są:
- zachodzące w organizmie zmiany związane z procesem starzenia się (brak apetytu, utrata smaku i powonienia, niekompletne uzębienie);
- czynniki społeczno-ekonomiczne (ubóstwo, samotność, osłabienie więzi społecznych);
- czynniki psychologiczne (depresja, okres żałoby, spadek nastroju);
- choroby przewlekłe (nowotworowe, przewodu pokarmowego – zapalne choroby jelit, biegunki, neurologiczne – zespoły otępienne, endokrynologiczne, serca – niewydolność krążenia, płuc – przewlekła obturacyjna choroba płuc (POCHP), nerek – niewydolność nerek);
- choroby zapalne i zakaźne (zakażenie bakteryjne, wirusowe i grzybicze);
- stosowana farmakoterapia (interakcje składników pokarmowych z przyjmowanymi lekami, stosowanie wielu leków, leki psychotropowe, leki przeciwdepresyjne);
- nieprawidłowe funkcjonowanie narządów zmysłów (zaburzenia wzroku, smaku, węchu);
- brak wiedzy na temat zasad prawidłowego żywienia (chorego lub jego opiekunów) i nieprawidłowe nawyki żywieniowe.
Zdarza się również tak, że przyczyna niedożywienia u osób starszych nie jest do końca jasna.
Jakie objawy mogą wskazywać na niedożywienie u Twojego podopiecznego?
Najczęściej niedożywieniu towarzyszy zmniejszenie masy ciała. Twój niepokój powinien wzbudzić fakt utraty masy ciała u Twojego podopiecznego o 5% w ciągu ostatnich 30 dni lub o 10% w ciągu ostatnich 180 dni.
Do innych objawów wskazujących na niedożywienie należą: ogólne osłabienie, zmniejszenie siły mięśniowej sprzyjające upadkom, znaczne zmniejszenie apetytu, zwiększona wrażliwość na zimno, obniżenie temperatury ciała o 1 – 2 °C, obrzęki, suchość skóry, wypadanie włosów, częstsze występowanie różnego typu infekcji, utrudnione gojenie się ran oraz odleżyny.
Co możesz zrobić, by obniżyć ryzyko niedożywienia u Twojego podopiecznego?
Dieta Twojego podopiecznego powinna uwzględniać jego preferencje żywieniowe i opierać się na zasadach racjonalnego żywienia wynikających z opracowanej przez ekspertów Piramidy zdrowego żywienia i aktywności fizycznej dla osób w wieku starszym (źródło: https://ncez.pl/upload/piramida-dla-osob-w-wieku-starszym-opis.pdf):
- Podawaj podopiecznemu posiłki regularnie (5–6 posiłków, co 2–3 godziny). Posiłki powinny być urozmaicone, małe objętościowo i zawsze świeże. Minimum jeden posiłek w ciągu dnia powinien być ciepły.
- Dbaj o atrakcyjność wizualną i smakową posiłków. Zapewnij odpowiednie warunki, by podopieczny mógł je spożywać w komforcie i spokoju – nie zakłócaj spożywania posiłków (np. podawaniem leków, pomiarem temperatury).
- Jeżeli stan chorego tego wymaga – pomóż mu na tyle, na ile to konieczne. Utrzymanie jak najwyższego poziomu samodzielności jest bowiem bardzo ważne.
- Pamiętaj, by Twój podopieczny wypijał około 2 l płynów dziennie. Nawet, gdy senior nie odczuwa pragnienia należy zachęcać go do picia często, małymi łykami. Wybierając płyny – unikaj napojów słodzonych.
- Warzywa i owoce powinny stanowić co najmniej połowę codziennej diety Twojego podopiecznego. Jeżeli nie są one dobrze tolerowane w postaci nierozdrobnionej można zastąpić je przecierami, sokami (200–400 ml dziennie).
- W codziennej diecie Twojego podopiecznego powinny znaleźć się pełnoziarniste produkty zbożowe i mleczne – głównie fermentowane (jogurty, kefiry), możesz wykorzystać także sery.
- Postaraj się by w diecie Twojego podopiecznego nie zabrakło ryb, jaj, chudego mięsa i nasion roślin strączkowych – pozwala to na uniknięcie niedoborów białkowych.
- Oleje roślinne są źródłem korzystnych dla zdrowia kwasów tłuszczowych – stosuj je zamiast tych pochodzenia zwierzęcego.
- Dbaj o to, by Twój podopieczny nie spożywał w nadmiarze cukru i soli. Słodycze zastępuj owocami i orzechami, sól – ziołami, które mają cenne składniki i poprawiają smak potraw.
- Pamiętaj, że u osób starszych wzrasta zapotrzebowanie na witaminę D. Poinformuj bliskich podopiecznego o możliwości jej suplementacji.
- Zachęcaj podopiecznego do dającej mu satysfakcję aktywności fizycznej czy umysłowej. Pamiętaj, by dobrać ją do aktualnych możliwości Twojego podopiecznego, stosownie do jego aktualnych możliwości i potrzeb (fizycznej i/lub umysłowej).
Pamiętaj, że osoby z rozpoznanymi chorobami takimi jak: udar, zawał, niewydolność serca, niewydolność nerek, osteoporoza, cukrzyca typu 2) wymagają indywidualnych zaleceń dietetycznych.
Autor tekstu: Ewa Kawalec-Kajstura, dr n. o zdr., mgr pielęgniarstwa, specjalista w dziedzinie pielęgniarstwa geriatrycznego