Jedzenie to jedna z najprzyjemniejszych czynności, których można doświadczyć w życiu. Nie wyobrażamy sobie go bez ulubionych potraw, a co odważniejsi, bez kulinarnych wycieczek po całym świecie.
Przychodzi jednak taki okres w życiu każdego z nas, gdy proces ten często staje się trudniejszy. Kiedy i dlaczego tak się dzieje?
Przyczyny trudności z przełykaniem w wieku podeszłym
Pomijając schorzenia, które dotykają nas w stosunkowo młodym wieku, da się zauważyć problemy ze strony funkcjonowania przewodu pokarmowego także w okresie jesieni życia. Ma to związek z różnego rodzaju chorobami, jak i zaburzeniami dość charakterystycznymi dla danej grupy wiekowej.
Do najczęstszych przyczyn problemów z połykaniem należą:
- stwardnienie zanikowe boczne,
- stwardnienie rozsiane.
- choroba Parkinsona,
- demencja,
- zgaga,
- problemy z trawieniem pokarmów,
- inne choroby i zaburzenia ze strony układu nerwowego.
By lepiej zrozumieć dysfagię, czyli problemy z przełykaniem, przyjrzyjmy się bliżej chorobom, które to często są przyczyną tych dolegliwości.
Co to jest dysfagia?
Dysfagią nazywamy ogólne problemy z przełykaniem. Rozróżniamy dysfagię górną oraz dolną. W przypadku górnej występuje ograniczona zdolność do przesuwania się pokarmu do przełyku. O dolnej, gdy występują trudności w przechodzeniu pokarmu przez przełyk.
Dysfagia górna jest charakterystyczna przy stwardnieniu rozsianym, udarze mózgu czy nowotworze jamy ustnej. Dysfagia dolna często współwystępuje po uszkodzeniu przełyku.
Osoba zmagająca się z dysfagią ma mocno utrudnioną możliwość przyjmowania posiłków stałych i płynów, dlatego planując codzienny jadłospis, warto przyjrzeć się ich postaci i konsystencji. Im mniejsza konieczność przeżuwania i tym samym uaktywniania objętych zaburzeniem nerwów i mięśni, tym większy komfort chorego.
Należy też pamiętać o utrzymaniu prawidłowej wartości energetycznej posiłków, bo mimo że chory może być osobą leżącą i tym samym mało aktywną, to sam stan zdrowienia pobiera duże pokłady energii z organizmu. Nie wolno dopuścić do odwodnienia pacjenta.
Stwardnienie zanikowe boczne
Choroba Lou Gehriga (SLA) obejmuje układ nerwowy w rejonie mózgu oraz rdzenia kręgowego, czego efektem jest ograniczona możliwość panowania nad mięśniami.
Do najczęstszych jej objawów należą:
- skurcze oraz ból w mięśniach,
- drętwienie,
- osłabienie mięśni rąk i nóg,
- trudności w mówieniu i przełykaniu.
W zaawansowanym stadium choroby może dochodzić także do problemów z oddychaniem, a ostatecznie do paraliżu ciała. Na tym etapie postępu choroby pacjent nie jest już w stanie samodzielnie jeść i najczęściej stosuje się żywienie za pomocą PEG – Przezskórna Gastrostomia Odżywcza (sonda umieszczana bezpośrednio w żołądku).
Choroba Parkinsona
Podobnie jak w przypadku SLA ośrodkowy układ nerwowy atakuje choroba Parkinsona – jedna z najczęściej występujących w populacji osób starszych.
Jest ona o tyle groźna, że jej początkowy etap oraz objawy wówczas występujące, nie są odbierane jako coś poważnego i wiązane są z wiekiem. Z czasem jednak trudności z nią związane, mocno się nasilają. Współwystępuje wtedy także trudność w mówieniu, czy dolegliwości ze strony układu pokarmowego (zaburzenie połykania).
Ogromne znaczenie w przypadku tego schorzenia ma regularna rehabilitacja, ponieważ mnogość objawów w połączeniu z sukcesywnie pogarszającym się stanem psychicznym chorego może doprowadzić do trwałej niesprawności.
Żywienie osób starszych mających problemy z połykaniem
Czy żywienie osób starszych, które zmagają się z dysfagią jest wymagające i problematyczne? Absolutnie nie. Wystarczy jedynie minimum niezbędnej wiedzy oraz przygotowania. O czym należy pamiętać?
- By posiłek w maksymalnym stopniu był dopasowany do tego, czego potrzebuje senior. Jeśli tylko może sam zjadać posiłki, które wcześniej przygotowaliśmy, to trzeba mu to umożliwić i nie wyręczać „na siłę”.
- Jeśli podopieczny może sam gryźć, to w żadnym wypadku nie rozdrabniamy mu pokarmu. Bardzo ważne jest, by korzystał z każdej formy samodzielności.
- Bardzo istotnym aspektem żywienia osób starszych jest zadbanie to, by w posiłkach były obecne wszystkie, istotne składniki odżywcze tj. dobrej jakości białko oraz błonnik.
- Nie wolno zapominać o prawidłowych nawadnianiu seniorów. Jeśli występuje u nich problem z przyjmowaniem płynów o rzadkiej konsystencji, to warto je zagęszczać za pomocą odpowiednich do tego preparatów dostępnych w aptece. Gdy jednak nie mamy dostępu do takich zagęstników, to dobrym pomysłem jest wykorzystanie kisielu, który świetnie sprawdzi się w tej roli.
Żywienie osób starszych zmagających się z demencją
Podstawowym aspektem w opiece nad osobami chorymi na demencję jest obserwacja i wykorzystywanie ich możliwości – także w procesie żywienia. Często zdarza się, że chorzy niedostatecznie dobrze rozdrabniają pokarm, jedynie go żując. Nierozdrobniony pokarm może zostać przez seniora wypluty lub w gorszym przypadku – może on utknąć w przełyku, co stanowi dla podopiecznego duże zagrożenie.
Jeśli w codziennej opiece zauważymy, że senior przestał dostatecznie rozdrabniać pokarm, to trzeba go wstępnie rozdrobnić. Przykładowo – mięso z kurczaka najpierw gotujemy, potem mielimy i podajemy w formie pulpetów.
Codzienne monitorowanie możliwości osób, którymi się opiekujemy ma bardzo ważne znaczenie, bo pozwala na bieżące dopasowanie wspomagania ich w różnych czynnościach. Kluczowe jest tutaj, by nie robić czegoś za nich, w momencie, gdy radzą sobie z daną czynnością samodzielnie.
