Jednym z podstawowych problemów u osób przewlekle leżących jest ryzyko powstania odleżyn. Ich pojawienie się wiąże się z dużym cierpieniem, znacznie pogarsza jakość życia chorego oraz stanowi dodatkowy, poważny problem zdrowotny.

Co to jest odleżyna i jak powstaje?

Odleżyny to uszkodzenia skóry i tkanki podskórnej, spowodowane długotrwałym (wynikającym z braku możliwości zmiany pozycji) narażeniem na ucisk. Dodatkowym elementem uszkadzającym skórę i tkankę podskórną jest tarcie. Zarówno ucisk, jak i tarcie (powstające przy przesuwaniu) uniemożliwia prawidłowe krążenie krwi i tkanki powoli zaczynają obumierać.
Odleżyna zaczyna się jako zaczerwienienie skóry. Z czasem w miejscu zaczerwienienia może dojść do powstania pęcherzy, następnie trudno gojącej się rany (często głębokiej).

Jakie czynniki zwiększają ryzyko powstania odleżyn?

Ryzyko powstania odleżyn dotyczy głownie osób z ograniczoną aktywnością ruchową i unieruchomionych (pozostających w jednej i tej samej pozycji przez zbyt długi czas).
Istnieje także wiele innych czynników, które zwiększają ryzyko powstania odleżyn. Do najistotniejszych należą:

• podeszły wiek (osoby starsze są bardziej narażone na powstanie odleżyn z powodu mniejszej aktywności fizycznej, zmian powstających w efekcie starzenia się skóry);
• niektóre choroby (np. choroby neurologiczne, cukrzyca, anemia, choroby nowotworowe);
• nieprawidłowa masa ciała (zarówno nadwaga, jak i niedowaga);
• nieprawidłowe odżywianie (głównie niewystarczająca kaloryczność, niedobory białka i witamin w diecie);
• stan skóry, zwiększający możliwość jej uszkodzenia (skóra sucha, delikatna);
• nietrzymanie moczu i stolca (środowisko wilgotne i kwaśny odczyn moczu zmienia pH skóry, czyniąc ją podatną na uszkodzenia);
• stosowane leczenie (chemioterapia, leki steroidowe);
• zbyt wysoka temperatura otoczenia (powoduje przegrzanie, nadmierną potliwość, sprzyja odparzeniom).

• Co możesz zrobić, by zmniejszyć ryzyko wystąpienia odleżyn u Twojego podopiecznego?

• Regularnie obserwuj skórę chorego pod kątem pojawienia się odleżyn (zwłaszcza okolice szczególnie narażone na ucisk (łokcie, pięty, kość krzyżowa i pośladki, biodra, kostki, barki, plecy i tylna część głowy). Twoją uwagę powinny zwrócić takie objawy, jak: zaczerwienienie, otarcie naskórka, obrzęk, niewielkie podwyższenie temperatury.
• Zmieniaj pozycję ciała podopiecznego minimum co 2 godziny. Możesz zastosować pewien schemat (harmonogram zmiany pozycji), uwzględniając ułożenie na obu bokach, plecach i brzuchu. Pamiętaj, by w trakcie przesuwania osoby długotrwale unieruchomionej unikać nadmiernego tarcia skóry o podłoże.
• Chorego korzystającego z wózka inwalidzkiego unoś lekko co 15-20 minut, zmniejszając ucisk na miejsca szczególnie narażone. Chory nie powinien siedzieć na wózku dłużej niż 2 godziny.
• Korzystaj z przedmiotów zmniejszających ucisk: materace przeciwodleżynowe, piankowe wyściółki, poduszki.
• Zastosuj codzienne ćwiczenia (o ile to możliwe), dostosowane do stanu Twojego podopiecznego. Jeśli nie jest w stanie wykonać ich sam – wykonuj je razem z nim.
• Dbaj o codzienną higienę. Skóra zawsze musi być czysta i sucha. Po umyciu jej ciepłą wodą i naturalnym środkiem myjącym, dokładnie osusz skórę ręcznikiem unikając pocierania. Delikatnie wmasuj oliwkę lub krem o lekkiej konsystencji, by zapewnić prawidłowy poziom nawilżenia skóry.
• W sytuacji nietrzymania moczu i stolca u Twojego podopiecznego dobrym rozwiązaniem są pieluchomajtki, czy chłonne wkładki. Stosuj kremy ochronne na skórę. Nie zaleca się stosowania talków i pudrów.
• Pamiętaj o czystości bielizny osobistej i pościelowej. Bielizna musi być wykonana z naturalnych materiałów, miękka. Pamiętaj, by zawsze była sucha. W trakcie prześcielania łóżka, czy ubierania podopiecznego unikaj nierówności, dobrze naciągaj prześcieradło.
• Dbaj o właściwe odżywianie i nawodnienie podopiecznego. Posiłki powinny zawierać odpowiednią ilość kalorii i białka, a także witamin i minerałów. Zachęcaj chorego do picia.
• Delikatny masaż zdrowej skóry poprawi jej ukrwienie. Nigdy nie masuj skóry w okolicy ran i owrzodzeń.
• Jeśli zauważysz niepokojące zmiany na skórze Twojego podopiecznego – skonsultuj je ze specjalistą.Autor tekstu: Ewa Kawalec-Kajstura, dr n. o zdr., mgr pielęgniarstwa, specjalista w dziedzinie pielęgniarstwa geriatrycznego