Otępienie jest stanem klinicznym wywołanym chorobą mózgu i oznacza nieodwracalne zaburzenia w zakresie funkcji poznawczych. Do głównych objawów otępienia należą: zaburzenia pamięci (zwłaszcza bieżącej), myślenia, orientacji co do czasu, miejsca, otaczających osób – także bliskich i własnej osoby, rozumienia, zdolności do uczenia się, trudności w porozumiewaniu się werbalnym. Zaburzeniom tym towarzyszą także zaburzenia emocjonalne, zachowania i motywacji.

Celem opieki nad osobą z otępieniem jest więc łagodzenie objawów i spowolnienie postępu choroby.

Metody niefarmakologiczne można z powodzeniem stosować w codziennej opiece nad chorym. Mają one na celu usprawnienie funkcji poznawczych i poprawę sprawności ogólnej, przez co zwiększają komfort życia nie tylko chorego, ale i jego opiekunów.

W jaki sposób możesz poprawić pamięć podopiecznego i ułatwić mu zapamiętywanie bieżących faktów?

• Wykorzystaj do tego celu rozmowę z podopiecznym, której tematem mogą być ważne wydarzenia z życia i jego doświadczenia. Pomocne w tym są zdjęcia, osobiste pamiątki, przedmioty kojarzące się z przeszłością.
• Aby ułatwić zapamiętywanie aktualnych zdarzeń, naucz i zachęcaj podopiecznego do prowadzenia kalendarza, pamiętnika, przekonaj go do korzystania z notesu.
• Przypominaj o ważnych datach, zaznacz je w kalendarzu, zapisz informację na karteczce samoprzylepnej i pozostaw ją w widocznym miejscu.
• Nigdy nie wyręczaj podopiecznego w czynnościach, które może wykonać samodzielnie:
  — zaangażuj go w wykonywanie prostych prac domowych;
  — motywuj do samodzielności w zaspakajaniu podstawowych potrzeb (np. jedzenie, ubieranie się, czynności higieniczne).
• Aktywizuj podopiecznego:
  — umożliwiaj i zachęcaj go do regularnych spotkań z rodziną, znajomymi czy innymi chorymi – kontakty społeczne sprzyjają poprawie komunikacji werbalnej;
  — przypominaj podopiecznemu jego ulubione utwory muzyczne poprzez ich odtwarzanie, wspólne śpiewanie, czy granie;
  — zachęcaj go do oglądania albumów o sztuce, organizuj wspólne wyjścia do muzeów, na wystawy;
  — zachęcaj podopiecznego do samodzielnego tworzenia sztuki – może to być np. malowanie, rysowanie, lepienie z gliny, plasteliny, wyklejanie, wyszywanie.

Co zrobić, gdy twój podopieczny czuje się zdezorientowany, zagubiony?

• Pomóż mu zrozumieć otaczającą go rzeczywistość, dostarczając informacji na temat bieżących wydarzeń, poprzez wspólne czytanie prasy, oglądanie serwisów informacyjnych.
• Wykorzystaj kalendarze i zegary ścienne – umieść je w widocznych miejscach tak, by podopieczny zawsze miał zachowane poczucie czasu.
• Systematycznie powtarzaj informacje dotyczące miejsca i czasu.
• Poustawiaj w widocznym miejscu zdjęcia ważnych dla podopiecznego osób – podpisz je.
• Bądź cierpliwy, zawsze odpowiadaj na zadawane pytania, ważne informacje powtarzaj wielokrotnie.
• Zawsze zachowuj ustalony wspólnie z podopiecznym rytm dnia.

Co jeszcze może poprawić pracę mózgu osoby z demencją?

• Wprowadź zasady zdrowej diety, bogatej w ryby, tłuszcze roślinne, produkty zawierające witaminy E, C, B6 i B12, kwas foliowy i selen.
• Dbaj o dostateczne nawodnienie – minimum 1,5 – 2 litry płynów dziennie.
• Zaplanuj regularną, dostosowaną do możliwości Twojego podopiecznego aktywność fizyczną – wysiłek fizyczny sprzyja dotlenieniu mózgu, dodatkowo poprawisz nastrój podopiecznego.

Pamiętaj także o kliku ważnych zasadach:

• Dbaj o tworzenie przyjaznego, bezpiecznego otoczenia. Poczucie bezpieczeństwa i zaufanie jest warunkiem koniecznym w pracy z osobą z otępieniem.
• Wybieraj formy pracy z podopiecznym indywidualnie – uwzględniaj jego zainteresowania oraz stopień nasilenia otępienia.
• Unikaj wyzwalania poczucia porażki i niepowodzenia u podopiecznego. Najlepsze efekty uzyskać można stosując ćwiczenia oparte na względnie dobrze zachowanych umiejętnościach i zapamiętanych informacjach, stosując przyjazne formy komunikacji (okazywanie zrozumienia i akceptacji, zamiast krytyki, zniecierpliwienia).
• Zawsze działaj zgodnie z planem, rutynowo. Stały porządek dnia daje poczucie bezpieczeństwa.

Proces otępienny jest rozciągnięty w czasie, jednak nieuchronnie postępuje. Pomimo braku skutecznej metody leczenia, istnieje możliwość łagodzenia objawów. Poprzez zastosowanie właściwej terapii lekowej i postępowania niefarmakologicznego, przebieg otępienia można także spowolnić.

Autor tekstu: Ewa Kawalec-Kajstura, dr n. o zdr., mgr pielęgniarstwa, specjalista w dziedzinie pielęgniarstwa geriatrycznego