Jednym z podstawowych czynników ryzyka żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej jest unieruchomienie, szczególnie u osób w starszym wieku, cierpiących na przewlekle schorzenia. Jej wystąpienie może poważnie zagrażać zdrowiu i życiu podopiecznego.

Co to jest żylna choroba zakrzepowo-zatorowa?

Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (tzw. zakrzepica żylna) obejmuje dwie sytuacja kliniczne: zakrzepicę żył głębokich i zatorowość płucną. Zakrzepica żył głębokich to stan, w którym dochodzi do powstania skrzepu krwi w żyłach głębokich (tzn. znajdujących się w mięśniach) – zazwyczaj nóg, rzadko rąk. Powstały w żyle skrzep zmniejsza lub całkowicie uniemożliwia powrót doprowadzonej tętnicami krwi. Jeśli skrzep oderwie się od ścianki naczynia w którym powstał, może zawędrować do serca, a z niego do płuc (zatorowość płucna), co stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta.

Jakie czynniki zwiększają ryzyko powstania żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej?

Największe ryzyko dotyczy osób przewlekle chorych, o ograniczonej możliwości poruszania się. Innymi czynnikami ryzyka są:

• wiek powyżej 40 lat (ryzyko zakrzepicy żylnej wzrasta z wiekiem);
• płeć żeńska;
• żylaki kończyn dolnych (szczególnie u osób przed 45 rokiem życia);
• przebyta w przeszłości zakrzepica żył głębokich lub zatorowość płucna;
• zakrzepica żył głębokich lub zatorowość płucna w rodzinie (u matki, ojca, rodzeństwa);
• zabiegi chirurgiczne, zwłaszcza ortopedyczne (np. operacja złamania szyjki kości udowej, operacja wszczepienia protezy stawu biodrowego lub kolanowego), brzucha, ginekologiczne, neurochirurgiczne, kardiochirurgiczne;
• nadwaga i otyłość;
• urazy (np. złamania kości nóg, poważne kontuzje związane z unieruchomieniem kończyny, koniecznością założenia opatrunków gipsowych);
• ucisk na naczynia żylne (np. krwiak, guz);
• niedowłady po przebytym udarze mózgu;
• choroby przewlekłe (np. nowotworowe, niewydolność serca, niewydolność oddechowa, zapalne choroby jelit, reumatoidalne zapalenie stawów, zespół nerczycowy);
• infekcje (np. zapalenie płuc);
• zwiększona zdolność krzepnięcia krwi (np. wrodzona, zwiększona krzepliwość krwi, choroby szpiku kostnego, odwodnienie);
• stosowane leczenie (np. chemioterapia, leczenie hormonalne, leki stymulujące powstawanie krwi w szpiku kostnym).

Co możesz zrobić, by zmniejszyć ryzyko wystąpienia zakrzepicy żylnej u Twojego podopiecznego?

• Zachęcaj podopiecznego do aktywności dostosowanej do jego aktualnych potrzeb i możliwości. O ile to możliwe – zachęcaj chorego do naprzemiennego napinania i rozluźniania mięśni łydek. Osobom długo przebywającym z pozycji siedzącej zaproponuj unoszenie stóp na palce i z powrotem – ćwiczenia można wykonywać np. co godzinę. U osób długotrwale leżących zaleca się wykonywanie ćwiczeń nóg „za pacjenta”. Może być to na przykład zginanie w stawie kolanowym i skokowym.
• Zwracaj uwagę na właściwe ułożenia pacjenta w łóżku. Nogi powinny być ułożone tak, by nie krzyżowały się. W pozycji na plecach – układaj nogi pacjenta nieco wyżej.
• Stosuj luźne, wygodne ubrania. Ważne jest zwrócenie uwagi, by żaden z elementów ubrania nie hamował powrotu krwi z nóg do serca (np. za ciasne skarpety).
• Nie dopuść do odwodnienia organizmu Twojego podopiecznego. Pamiętaj, że osoba długotrwale unieruchomiona jest szczególnie narażona na odwodnienie, zachęcaj zatem podopiecznego do picia i kontroluj ilość spożywanych płynów.
• Dbaj o właściwe odżywianie. Posiłki powinny zawierać odpowiednią ilość kalorii i białka, a także witamin i minerałów. Należy ograniczyć w diecie produkty zawierające tłuszcze pochodzenia zwierzęcego, sól i cukry.
• Dbaj o utrzymanie prawidłowej masy ciała Twojego podopiecznego. Każde zwiększenie masy ciała – zwiększa ryzyko zakrzepicy.
• Unikaj narażenia swojego podopiecznego na zakażenie poprzez ograniczenie kontaktów z osobami chorymi, szczególnie w okresie zwiększonej zachorowalności na grypę, infekcje układu oddechowego. Zadbaj szczególnie o to, by osoby odwiedzające podopiecznego dbały o umycie rąk oraz by chore absolutnie nie przebywały w bezpośrednim otoczeniu.
• Jeżeli Twojemu podopiecznemu lekarz zalecił noszenie pończoch lub podkolanówek uciskowych – pomóż mu je prawidłowo założyć. Pończochy/ skarpety uciskowe powinno się zakładać codziennie rano, przed wstaniem z łóżka (przed opuszczeniem nóg) i zdejmować na noc.

Jakie objawy i dolegliwości zgłaszane przez Twojego podopiecznego powinny wzbudzić Twój niepokój?

Zakrzepicę żylną często nazywa się „cichą chorobą”. Może przebiegać nie dając żadnych widocznych objawów lub są one nietypowe. Jeżeli objawy wystąpią, zazwyczaj dotyczą tylko jednej nogi. Najczęściej są to:

• Ból nogi nasilający się podczas chodzenia, znacznie mniejszy w pozycji nieruchomej. Często pacjenci zgłaszają bolesność przy dotyku;
• Obrzęki (głównie podudzi, czasem obejmujące całą nogę);
• Zaczerwienienie skóry na nodze lub zwiększone jej ucieplenie.

Czasami w przebiegu zakrzepicy żył głębokich dochodzi do powstania zatorowości płucnej. Zatorowość płucna często przebiega bez objawów i chory dowiaduje się o niej przypadkiem, w trakcie wykonywania innych badań.
W przypadku, gdy dojdzie do rozwoju zatorowości płucnej u Twojego podopiecznego mogą wystąpić następujące objawy:

• Dyskomfort lub ostry ból w klatce piersiowej;
• Duszność i spowodowane niedotlenieniem zmęczenie;
• Przyspieszone tętno,
• Napady kaszlu (zazwyczaj suchego, niekiedy z odpluwaniem różowo zabarwionej wydzieliny);
• Gorączka lub podwyższona temperatura ciała.

Jeśli zauważysz jakiekolwiek niepokojące objawy u Twojego podopiecznego – pilnie skontaktuj się z lekarzem.

Autor tekstu: Ewa Kawalec-Kajstura, dr n. o zdr., mgr pielęgniarstwa, specjalista w dziedzinie pielęgniarstwa geriatrycznego