Brak kontroli nad podstawowymi potrzebami fizjologicznymi to bardzo częsty problem występujący u osób starszych. Nietrzymanie moczu pojawiające się zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn może być związane z symptomami rozwoju demencji (otępienia). Bez względu na objawy demencji, nietrzymanie moczu może mieć podłoże o charakterze wysiłkowym, naglącym lub mieszanym. Nietrzymanie moczu i nietrzymanie kału to wstydliwa, a często także bolesna przypadłość, z którą na co dzień muszą mierzyć się miliony ludzi na świecie. Epizody nietrzymania moczu mogą występować coraz częściej i z czasem być bardziej intensywne. Dolegliwość jest trudna dla podopiecznego i opiekuna. Z tego powodu warto wiedzieć, w jaki sposób można sobie z tym radzić.

Nietrzymanie moczu i/lub kału – przyczyny

Według danych statystycznych problem nietrzymania moczu może dotyczyć nawet 2,5 mln kobiet i mężczyzn w Polsce[1]. Inkontynencja dotyka ludzi w różnym wieku, jednak wraz z wiekiem ryzyko zdecydowanie rośnie. W licznych przypadkach nietrzymanie moczu u osób starszych to symptom współistnienia innych chorób i wraz z ich eliminacją może również zostać zneutralizowany. O każdym przypadku zaburzenia w kontrolowaniu oddawania moczu opiekun osób starszy powinien powiadomić lekarza rodzinnego, który będzie w stanie precyzyjnie zdiagnozować problem i zalecić odpowiednią terapię. Bez względu na to, jaka forma kuracji będzie stosowana, zawsze powinno się korzystać z dobrze dobranych do stopnia inkontynencji środków chłonnych.

Istnieje kilka przyczyn występowania nietrzymania moczu. Najpopularniejsza klasyfikacja dzieli je na[2]:

• wysiłkowe nietrzymanie moczu – bardzo częste u kobiet i mające związek z nadwyrężeniem struktur anatomicznych na skutek przebytych porodów oraz ulegających osłabieniu wraz z wiekiem;
• naglące – związane z uszkodzeniem układu nerwowego, które jest szczególnie widoczne u podopiecznych po udarze mózgu z demencją czy cierpiących na chorobę Parkinsona), objawia się nasilony parciem na mocz przy zmniejszonej pojemności pęcherza;
• postać mieszana – ma cechy zarówno wysiłkowego nietrzymania moczu, jak i objawów zespołu pęcherza nadreaktywnego w nietrzymaniu naglącym.

Określenie stopnia inkontynencji

Ustalenie stopnia nietrzymania moczu jest ważne ze względu na możliwość dopasowania odpowiednich metod do przeciwdziałania problemowi. Opiekunka osób starszych powinna obserwować podopiecznego przez kilka dni pod kątem częstotliwości i orientacyjnej ilości płynów (głównie moczu) wydalonych bez kontroli.

Można wyróżnić trzy stopnie inkontynencji:

• lekki – pacjentowi czasem przytrafia się popuszczenie niewielkiej ilości moczu pomiędzy pobytami w toalecie,
• średni – problem z nietrzymaniem moczu przytrafia się często i jest na ogół obfity, jednak pacjent jest w stanie samodzielnie lub z pomocą korzystać czasem z toalety,
• ciężki – pacjent nie ma zupełnie kontroli nad oddawaniem moczu, nietrzymanie moczu jest bardzo częste i intensywne.

Określenie stopnia aktywności

Ważne jest również wskazanie poziomu samodzielności pacjenta, u którego zaburzone jest prawidłowe oddawanie moczu. Jest to istotne, gdyż nieodpowiedni wybór produktów chłonnych może spowodować, że podopieczny będzie odczuwał dyskomfort w związku z „odbieraniem” mu poczucia niezależności. Dobór środków chłonnych w tym zakresie jest związany ze stanem fizycznym pacjenta, a w szczególni z pozycją, w jakiej spędza większą część dnia i stopniem mobilności.

Można wyodrębnić trzy typy pacjentów:

• samodzielni – osoby poruszające się samodzielnie, które prowadzą aktywny tryb życia (np. wychodzą z domu),
• poruszający się z pomocą – osoby poruszające się ze wsparciem, np. przy pomocy balkonika albo na wózku inwalidzkim, które większą część dnia spędzają w pozycji siedzącej,
• stale pozostający w łóżku – osoby, które spędzają całą dobę w pozycji leżącej.

Nietrzymanie moczu – dopasowanie produktu chłonnego

Na wybór adekwatnych wyrobów chłonnych ma wpływ kilka czynników. Do najważniejszych z nich można zaliczyć:

• stopień inkontynencji – nasilenie nietrzymania moczu i/lub kału,
• stopień aktywności – stan fizyczny pacjenta.

Przy dopasowaniu środków chłonnych warto pomyśleć o tym, czy pacjent jest aktywny (samodzielnie się porusza) czy jest osoba leżącą. Obecnie na rynku istnieją różnorodne produkty dla osób starszych dotkniętych inkontynecją. Wśród nich można wyróżnić m.in.: wkładki urologiczne, pieluchy anatomiczne, majtki chłonne czy pieluchomajtki.

W jaki sposób dopasować adekwatny środek chłonny do pacjenta, u której występuje dolegliwość związana z kontrolą oddawania moczu? Aby jak najlepiej wpłynąć na poprawę jakości życia pacjenta warto zastosować się do kilku kroków przed decyzją dotyczącą zakupu produktu.

Dobór odpowiedniego rozmiaru środka chłonnego

Przed podjęciem decyzji o zakupie, należy zwrócić szczególną uwagę na dopasowanie odpowiedniego rozmiaru środków chłonnych. By dobór był prawidłowy, pierwszym krokiem powinien być pomiar obwodów talii i bioder. Następnie porównujemy uzyskane wartości z tabela producenta danych materiałów chłonnych. Jeżeli oba wymiary zawierają się w tym samym przedziale – należy wybrać rozmiar przypisany do niego. Jeżeli wymiary mieszczą się w różnych zakresach – należy dobrać rozmiar zgodnie z większym wymiarem.

Za małe pieluchy czy majtki chłonne będą uciskać i podrażniać skórę. Obtarcia mogą szybko, szczególnie u leżących osób z inkontynencją, doprowadzić do powstania groźnych i trudno gojących się zmian.

Za duży rozmiar środka chłonnego będzie luźno leżeć na pacjencie, przez co bardzo możliwe będą wycieki boczne, które będą problemem i wpłyną na wzrost poczucia jego dyskomfortu i wydatków przeznaczonych na pranie odzieży czy pościeli.

Odpowiednio dopasowany rozmiar produktów chłonnych:

• podwyższony komfort pacjenta,
• spadek ryzyka powstawania obtarć i odparzeń,
• zmniejszenie kosztów prania,
• ograniczenie obowiązków związanych ze zmianą pościeli.

Dostępne rodzaje środków chłonnych

Aktualnie na rynku dostępnych istnieje kilka rodzajów produktów chłonnych przeznaczonych dla osób dotkniętych inkontynencją. Poniżej znajduje się krótki opis każdego z nich.

• Wkładki urologiczne – dedykowane są osobom samodzielnym lub poruszającym się ze wsparciem, borykających się z problemem lekkiej i średniej inkontynencji. Są one przytwierdzane wewnątrz bielizny. Z zewnątrz przypominają kobiece podpaski, jednak mają całkowicie inną strukturę wewnętrzną, dlatego mają zdecydowanie większą chłonność. Mają również właściwości eliminujące nieprzyjemny zapach moczu. Ich budowa i kształt różni się względem płci pacjenta cierpiącego na nietrzymanie moczu. Produkt ma różne typy chłonności, dlatego możliwe jest dopasowanie w zależności od stopnia występującej inkontynencji. Jedną z głównych zalet wkładek jest możliwość stosowania wraz z nimi własnej bielizny, co ułatwia korzystanie z toalety przy równocześnie dużej gwarancji bezpieczeństwa.
• Pieluchy anatomiczne – produkt jest bardziej chłonny niż wkładki urologiczne. Dedykowane są osobom ze średnią i ciężką inkontynencją. Pieluchy anatomiczne nie posiadają skrzydeł opinających biodra pacjenta i są przytwierdzane przez majtki mocujące. W ten sposób gwarantują użytkownikowi swobodę w trakcie poruszania się i większą dyskrecję. Dodatkową ochroną przed przeciekaniem zapewniają osłonki umieszczone na bokach produktu. Pieluchy anatomiczne można stosować dodatkowo do pieluchomajtek, kiedy podopieczny zmaga się z nietrzymaniem kału. Jeżeli jest co drobne nietrzymanie, kilka/kilkanaście razy w ciągu dnia, wtedy nie trzeba zmieniać całych pieluchomajtek tylko wystarczy zmiana samych pieluch. Ogranicza to koszty – pieluchomajtki są droższe.
• Majtki chłonne – dedykowane są osobom samodzielnym lub poruszającym się ze wsparciem. Produkt ubiera się i zdejmuje jak standardową bieliznę i jednocześnie jest on równie dyskretny i niezauważalny pod odzieżą. Wyrób znajduje najlepsze zastosowanie u osób z średnią i ciężką inkontynencją, które prowadzą aktywny tryb życia i czasem samodzielnie korzystają z toalety. Majtki chłonne mogą być odpowiednim sposobem na problem z nietrzymaniem moczu, kiedy pacjent zamierza przebywać poza domem przez długi czas, np. w związku z wizytą u lekarza lub z robieniem zakupów.
• Pieluchomajtki – dedykowane są osobom stale pozostających w łóżku. Produkt jest odpowiednim rozwiązaniem dla osób z ciężką inkontynencją. Pieluchomajtki posiadają rozpinane boki, które dobrze sprawdzają się w sytuacjach, kiedy to opiekun wspiera podopiecznego i ubiera je osobie leżącej, a czasem trwale unieruchomionej. Wyrób dostępny jest w kilku wariantach chłonności, które umożliwiają dopasować go w zależności od potrzeb osoby dotkniętej nietrzymaniem moczu. Ich budowa utrudnia samodzielne ubranie i zdjęcie ich jest, dlatego produkt nie jest rekomendowany osobom, które korzystają jeszcze czasem z toalety.

Dbanie o jakość produktu

Przy wyborze środków chłonnych należy zwrócić uwagę na ich jakość wykonania. Produkty tego typu są używane przez wiele godzin, dlatego niezwykle istotne jest korzystanie z wyrobów cechujących się najwyższą jakością, które są skuteczne w działaniu, a ich stosowanie nie wywołuje skutków ubocznych takich, jak np. podrażnienie skóry pośladków i miejsc intymnych.

Na co zwrócić uwagę przy zakupie wyrobów chłonnych?

• środki chłonne powinny być przyjazne dla skóry (szczególnie seniorów) i nie wywoływać uczuleń ani podrażnień,
• warstwa zewnętrzna wyrobów chłonnych powinna przepuszczać powietrze, aby umożliwić skórze swobodne oddychanie,
• środki chłonne nie powinny mieć w swoim składzie latexu, który jest intensywnym alergenem,
• produkty chłonne powinny być miękkie i nieszeleszczące, aby zapewnić komfort i dyskrecję pacjentom,
• środki chłonne powinny powstrzymywać wytwarzaniu się nieprzyjemnego zapachu,
• produkty chłonne powinny blokować reprodukcję bakterii za przykrego zapachu,
• wyroby chłonne powinny gwarantować właściwą chłonność i maksymalne zabezpieczenie przed wyciekami,
• środki chłonne powinny sprawnie i równomiernie rozprowadzać mocz poprzez m.in.: specjalną włókninę dystrybucyjną znajdującą się w środku produktu (system EDS),
• produkty chłonne powinny mieć wewnętrzne hydrofobowe osłonki boczne i anatomiczny kształt wraz częściami elastycznymi (m.in.: przylepcorzepy i ściągacze taliowe), które umożliwiają właściwe dopasowanie do ciała pacjenta cierpiącego na nietrzymanie moczu.

[1] Raport „Pacjent z NTM w systemie opieki zdrowotnej 2020”, http://www.uroconti.pl/userfiles/file/Raporty/Raport_NTM_2020.pdf, 05.08.2021.

[2] Metody fizjoterapeutyczne w leczeniu nietrzymania moczu. Gerontol. Pol. 2010; 18, 3: 114–119.