Na całym świecie na chorobę Alzheimera choruje kilkadziesiąt milionów ludzi. Pomimo postępu medycyny i dostępności coraz nowszych metod diagnostycznych, w dalszym ciągu nie wiemy, co jest przyczyną choroby Alzheimera, a co za tym – idzie nie mamy skutecznego leku.

Pozostaje nam zatem postawienie jak najtrafniejszej diagnozy w jak najkrótszym czasie – od zaobserwowania pierwszych, niepokojących objawów, obok których nie można przejść obojętnie. Niestety, głęboko w nas zakotwiczony jest stereotyp, że otępienie (demencja) jest naturalnym procesem starzenia się. On właśnie usypia naszą czujność i sprawia, że zgłaszamy się do specjalisty za późno.

Trzy fazy w chorobie Alzheimera

Choroba Alzheimera jest dobrze opisana, diagnozowana według specjalnych kryteriów i standardów. Musimy jednak pamiętać, że u każdego chorego będzie przebiegała nico inaczej, ponieważ każdy z nas jest inny.

W chorobie Alzheimera jesteśmy w stanie wyróżnić trzy uniwersalne fazy, które będą charakteryzowały się odmiennym przebiegiem, a chory będzie wykazywał specyficzne dla każdej z nich objawy.

I faza – łagodna (początkowa) – najczęściej trwa od 2 do 4 lat, czasem dłużej przy odpowiedniej opiece i farmakoterapii. Długość tej fazy zależna jest również od rezerwy poznawczej, jaką osoba chorująca zgromadziła przez całe życie. Im większa, tym objawy występują później i są mniej nasilone.

II faza – średniozaawansowana – najczęściej trwa od 5 do 8 lat. W tej fazie najważniejsza jest odpowiednia opieka i obserwowanie chorego, ponieważ znacząco w tej fazie zmienia się postrzeganie świata przez chorego, co wyraźnie przekłada się na manifestowane przez niego objawy.

III faza – zaawansowana (głęboka) – najczęściej trwa od 1 do 3 lat, a jej długość jest zależna przede wszystkim od jakości opieki sprawowanej nad podopiecznym.

Większość zachorowań na chorobę Alzheimera przypada na wiek powyżej 65. roku życia. Początek choroby najczęściej jest niezauważalny i przebiega wręcz bezobjawowo. Bardzo często mówimy, że początek w chorobie Alzheimera ma charakter „podstępny”. Sam przebieg choroby określamy jako powolny, co oznacza, że objawy narastają stopniowo, w okresie od kilku do nawet kilkunastu lat.

Gdy szwankuje pamięć epizodyczna

Pierwszym i głównym objawem, jaki obserwujemy u chorych, są zaburzenia pamięci bieżącej, czyli epizodycznej. U chorych obserwujemy niezdolność do trwałego zapamiętywania nowych faktów czy informacji w konkretnym czasie i miejscu. Odpowiedzialne jest za to uszkodzenie hipokampu.

Hipokamp jest strukturą mózgową odpowiedzialną za zapisywanie, a następnie utrwalanie świeżych danych. Ważne jest to, że chorzy zwłaszcza na początku choroby, kiedy to posiłkują się rezerwą poznawczą oraz wykorzystują wytworzone przez siebie mechanizmy obronne, mogą nie zgłaszać problemów z pamięcią. O zaburzeniach pamięci najczęściej podczas wywiadu wspominają bliscy samego pacjenta, a nie on sam.

Zanim przejdziemy do omówienia objawów chorobowych w poszczególnych fazach, przyjrzymy się problemom związanym z zaburzeniami pamięci.

Podczas rozmów z opiekunami chorych najczęściej słyszymy o następujących problemach:

• Wielokrotne powtarzanie tych samych zdań, przekazywanie tych samych informacji oraz wielokrotne powtarzanie tych samych czynności (np. opłacenie rachunku telefonicznego kilka razy w tym samym miesiącu).
• Wielokrotne dopytywanie o tę samą informację – towarzyszą temu bardzo często irytacja oraz obwinianie samego opiekuna, że ten nie pamięta o tym, iż miał go czymś poinformować.
• Błędy w bieżących datach, dotyczących konkretnych, ważnych wydarzeń.
• Niepamiętanie o ustaleniach, które zostały wspólnie określone i zakomunikowane.

Charakterystyczny jest również obraz bagatelizowania swoich trudności i problemów z pamięcią świeżą. Pacjent, nawet jeśli trafi do lekarza, najczęściej twierdzi, że nic niepokojącego z nim się nie dzieje i przyszedł tu tylko dlatego, ponieważ żona nalegała.

Istotnymi sygnałami wskazującymi na rozwój otępienia są następujące informacje uzyskane od opiekuna:

• Pasywność, wycofanie się z aktywności oraz porzucenie dotychczasowych zainteresowań.
• Zmiany w zachowaniu, głównie gwałtowne zmiany nastroju.
• Zaprzestanie wykonywania bardziej skomplikowanych czynności codziennych.
• Niska tolerancja zmian.
• Zaprzestanie uprzedniej dbałości o wygląd zewnętrzny.

Nie myl depresji z chorobą Alzheimera

Powyższe objawy bardzo często mylone są z objawami depresji, a co za tym idzie to znacząco utrudnia postawienie właściwej diagnozy. Objawy te wskazują jednak na charakterystyczną dla choroby Alzheimera apatię, która jednak w odróżnieniu od depresji przebiega bez odczuwalnego smutku. W kontekście różnicowania depresji od choroby Alzheimera ważny jest początek zaobserwowanych objawów. Oczywiście tu istotne jest stanowisko opiekuna, który w sytuacji depresji jest w stanie jasno określić, kiedy pojawiły się pierwsze objawy, natomiast w chorobie Alzheimera najczęściej pojawia się problem z osadzeniem pierwszych objawów w konkretnym aspekcie czasowym. Niestety, bardzo często początek otępienia bywa niezauważony do momentu utracenia przez chorego samodzielności.

W kolejnym wpisie scharakteryzujemy objawy w poszczególnych fazach choroby Alzheimera i opowiemy, jak sobie z nimi radzić.