Praca w charakterze opiekuna osób starszych to zbiór codziennych obowiązków, zaczynając od czynności higienicznych, a kończąc na wypełnianiu czasu wolnego. Często do tego grona, zdawałoby się, rutynowych czynności, trzeba dołączyć przygotowywanie posiłków. Choć rytuał ten często wymaga podporządkowywania się konkretnemu schematowi (np. z tytułu nietolerancji pokarmowych czy utrzymywania konkretnej diety), to jednocześnie powinien być urozmaicony zarówno dla zdrowia, jak i zadowolenia podopiecznego. Na co powinniśmy zwrócić szczególną uwagę, planując żywienie osób w podeszłym wieku?

Zmiany zachodzące w organizmie wraz z wiekiem

Nim bliżej przyjrzymy się samej diecie seniora, warto wiedzieć choćby w zarysie, jak duże zmiany zachodzą w jego organizmie. Do najczęstszych zjawisk zalicza się:

• osłabienie mięśni,
• słabszą przemianę materii,
• mniejszą ilość składników mineralnych w organizmie (ma to znaczący wpływ na stan kości),
• słabszą produkcję i aktywność enzymów trawiennych (co może wywoływać nietolerancje pokarmowe),
• zanik kubków smakowych (silnie wpływający na brak apetytu).

Warto tu też zaznaczyć, że na dietę osób starszych mają wpływ takie czynniki, jak choroby i zaburzenia natury psychicznej (np. depresja) czy układu nerwowego. Życie w osamotnieniu również może wpływać na osłabienie apetytu.

Zbilansowana dieta receptą na zdrowie

Znając już ogólne zmiany rozwojowe, jak i szczegółowe wytyczne obowiązujące w diecie seniora, którym się opiekujemy, warto zadbać o to, by była ona prawidłowo zbilansowana. Odpowiednia ilość składników odżywczych, witamin i kwasów tłuszczowych ma ogromne znaczenie dla zdrowia i funkcjonowania osoby starszej.

Warto postarać się o szeroki przekrój produktów spożywczych i przyrządzanie urozmaiconych potraw.

Ważne jest kontrolowanie tych składników pokarmowych, które mogą negatywnie wpłynąć na samopoczucie, jak i stan zdrowia osób w starszym wieku. Pamiętajmy, że sól, cukier i tłuszcze w diecie powinny być obecne w mocno kontrolowany sposób, w niewielkich ilościach, a czasem nawet nie powinno ich być wcale. Ich nadmiar w diecie zwiększa ryzyko wystąpienia chorób i zaburzeń.

Znaczenie mają także proporcje – wartości odżywcze w pokarmach powinny współgrać z ich energetyką.

Szkodliwe jest przejadanie się – wpływa to negatywnie nie tylko na ogólne samopoczucie osób w wieku starszym, co sam proces trawienia, który ze względu na wiek przebiega w nieco inny sposób.

Duże znaczenie dla żywienia osób starszych mają obecne w diecie warzywa i owoce, najlepiej w postaci nieprzetworzonej. W przypadku owoców należy kontrolować ich ilość z uwagi na obecną w nich fruktozę. Z kolei ryby wzbogacają dietę o zdrowe kwasy tłuszczowe.

Nie można też mówić o prawidłowym żywieniu, nie uwzględniając odpowiedniej ilości przyjmowanych płynów, regularności spożywania posiłków, a także – co bardzo ważne – bez wdrożenia dodatkowo do codziennego stylu życia, aktywności fizycznej.

Szacuje się, że codzienna dieta seniora powinna zawierać w sobie około:

• 60% węglowodanów,
• 30% tłuszczy,
• 15% białka.

W tym zestawie nie może zabraknąć także witamin. Które z nich najbardziej wspomogą prawidłowe działanie organizmu osoby w wieku podeszłym?

Witaminy ważnym elementem diety osób starszych

Zapotrzebowanie na konkretne składniki odżywcze i witaminy powinno być ustalane nie tylko na podstawie wieku, ale również chorób czy zaburzeń, z którymi dana osoba się zmaga. Bywa też, że inne zalecenia dietetyczne są kierowane do kobiet, a inne do mężczyzn. Należy więc zapoznać się z ogólnymi wartościami danych witamin, składników odżywczych czy produktów, by wiedzieć, które z nich mogą pozytywnie wpłynąć na stan organizmu seniora.

• Witaminy z grupy B to przyjaciele układu nerwowego i krwionośnego. Bardzo dobrze wpływają na przemianę materii, utrzymując białka, tłuszcze oraz węglowodany na pożądanym poziomie.
• Witamina D (w szczególności D3) odgrywa ogromną rolę w funkcjonowaniu organizmów osób w podeszłym wieku, mając udział w prawidłowej kondycji kości, mięśni i jakości snu. Badania dowiodły, że zmniejsza ryzyko wystąpienia nowotworów, a także cukrzycy typu 2. Suplementowanie witaminy D ma duże znaczenie szczególnie w okresie jesienno-zimowym, gdy jej naturalne źródło, czyli słońce, odwiedza nas rzadziej.
• Kwasy tłuszczowe omega-3 odpowiadają za prawidłowe funkcjonowanie serca. Ich niedobory mogą wpłynąć negatywnie na kondycję wzroku.
• Witamina C to niekwestionowana strażniczka układu odpornościowego, jak i prawidłowego poziomu cukru.
• Witamina E dba o witalność komórek, wpływając na opóźnienie ich procesu starzenia. Ma to duże znaczenie dla osób zmagających się z nowotworem lub chorobami układu krążenia.

Nie sposób wymienić wszystkich witamin, które mają wpływ na zdrowie osób starszych, jednak te wymienione powyżej są bardzo istotnymi składnikami ich diety.

Jednak w całym procesie żywienia seniorów znaczenie mają także aspekty niezwiązane stricte z produktami i składnikami odżywczymi. Istotną rolę odgrywa sama forma podania posiłku.

Jak przygotować się do podania posiłku?

Osoby starsze to nie dzieci. Wydaje się to być oczywiste? W teorii pewnie tak, ale w praktyce nie dla wszystkich takie właśnie jest. Forma, w której podaje się posiłki seniorowi często sugeruje, jakoby miało się do czynienia z dzieckiem np. poprzez używanie plastikowej zastawy i sztućców. Sami na pewno wiemy, że posiłek serwowany na standardowej zastawie smakuje zdecydowanie lepiej niż ten na plastikowej. Warto też postarać się o to, by senior dobrze widział swój posiłek – talerz trzeba położyć na kontrastującej z nim podkładce.

Jeśli istnieje taka możliwość, by podopieczny zjadł posiłek w pomieszczeniu do tego celu stworzonym, to warto mu to umożliwić. Jeśli nie – zadbajmy o wygodę jedzenia poprzez uporządkowanie przestrzeni wokół tej osoby i łatwy dostęp do posiłku np. za pomocą przenośnego stolika.

Ogromne znaczenie w tym przypadku ma samodzielność osoby starszej. Jeśli tylko jest w stanie jeść sama, to pozwólmy na to – nie karmmy jej dla przyśpieszenia całego procesu. Jedzenie powinno być przyjemnym rytuałem, a nie gonitwą z czasem. Jeśli podopieczny ma problem z używaniem noża i widelca, to warto zaproponować mu, by korzystał z łyżki. Ważne – dbajmy o to, by jak najdłużej jadał samodzielnie.

Jeśli, jako opiekunowie pomagamy w spożywaniu posiłku, to dostosujmy do niego tempo. Podajmy kolejną porcję, gdy już przełknie to, co ma w ustach. W żadnym wypadku nie wpychajmy sztućców na siłę! Gdy senior ma problem ze zjedzeniem kanapki, to warto podzielić mu ją na drobne kawałki.

Senior ma swój ulubiony talerz? A może widelec? Ułatwmy mu korzystanie z nich. Woli wszystko mieć na jednym talerzu? A może warzywa osobno? Dostosujmy podawanie posiłku do indywidualnych preferencji – każdy z nas takie ma. Choć to wszystko na pierwszy rzut oka zdaje się być błahostką, to w rzeczywistości składa się na poczucie godności osoby w podeszłym wieku.

Traktuj seniorów tak, jakbyś sam chciał być traktowany w jesieni swojego życia

To proste stwierdzenie, ale oddające istotę opieki nad osobą w słusznym wieku. Sami, będąc osobami młodymi, marzymy o spędzeniu jesieni życia w sposób wypełniony godnością i z poszanowaniem naszej indywidualności.

By to było możliwe, należy zadbać także o sferę odżywiania – zaczynając od prawidłowego doboru składników i wariantach serwowanych dań aż po formy podania posiłków. Bo jedzenie i przyjemność z niego wypływająca powinna nam towarzyszyć na każdym etapie życia – bez względu na wiek.