Szacuje się, że mięśnie to nawet do 40 procent całkowitej masy ludzkiego ciała. Nie każdy zdaje sobie sprawę, że utrata masy mięśniowej oraz ograniczenie funkcji, które występuje u osób po 50 roku życia, może być objawem poważnego pogorszenia zdrowia.

Niekiedy niesłusznie przyjmuje się, że u osób starszych utrata masy ciała jest po prostu normą. Nie wywołuje ona niepokoju, przez co nie interpretuje się jej jako oznaki choroby. Niezwrócenie uwagi na spadek masy mięśniowej może okazać się jednak znaczącym zaniedbaniem, gdyż osłabienie mięśni to ważny objaw chorobowy.

Zanik mięśni dotyczy przede wszystkim osób długo lub przewlekle leżących, a także tych, w przypadku których niektóre funkcje ruchowe zostały zaburzone na skutek urazu lub udaru, uszkodzenia mechanicznego funkcji organizmu np. w wypadku samochodowym.

Osłabienie siły mięśniowej może mieć kilka przyczyn, lecz coraz szerzej mówi się o sarkopenii. Badania wykazały, że choroba ta ma różnorakie podłoże. Przyjrzyjmy się bliżej tej kwestii. Poznaj przyczyny, objawy i sposoby radzenia sobie z zanikiem mięśni wynikającego z sarkopenii, by móc jak najlepiej wesprzeć swojego podopiecznego w tej niezwykle trudnej dla niego sytuacji.

Czym jest sarkopenia?  

Jest to schorzenie diagnozowane przede wszystkim u osób starszych. Słowo to wywodzi się z języka greckiego i oznacza „niedobór ciała”. W telegraficznym skrócie można stwierdzić, że choroba polega na narastającej z wiekiem utracie masy mięśniowej, przy równoczesnym zaobserwowaniu znacznego osłabienia ich siły.

Szerzej choroba ta definiowana jest jako pojawiający się w procesie starzenia progresywny spadek masy mięśni szkieletowych i łączący się z tym ściśle spadek ich siły oraz wagi ciała u diagnozowanych pacjentów, co ostatecznie może doprowadzić do zaniku mięśni lub nawet śmierci.

Duże znaczenie ma więc fakt, że towarzyszy temu degeneracja stanu funkcjonalnego podopiecznego oraz deficyt ruchomości i sprawności organizmu. Mięśnie odmawiają posłuszeństwa. Dochodzi do pogłębienia objawów choroby. Bez podjęcia działań mających na celu poprawę stanu zdrowia podopiecznego, staje się on osobą niepełnosprawną, wymagającą pomocy osób trzecich.

Pogłębianie się choroby pociąga za sobą znaczące pogorszenie jakości życia w zakresie codziennego funkcjonowania, a w konsekwencji może zakończyć się nawet zgonem pacjenta. W toku rozwoju badań nad tym schorzeniem naukowcy ustalili, że zanik mięśni szkieletowych wynika z braku równowagi pomiędzy syntezą białek mięśniowych, a ich rozpadem.

Warto zaznaczyć, że zanik mięśni to zniekształcenie włókien i grup mięśni poprzecznie prążkowanych, których działanie podlega naszej woli. Oczywiście wyklucza się w tej definicji mięsień sercowy, gdyż jego praca odbywa się niejako bezwiednie, więc nie wlicza się do grupy mięśni, na pracę których mamy decydujący wpływ w kontekście świadomego użycia siły mięśniowej.

Przyjmuje się, że początkowo tracimy około osiem procent masy całego ciała w ciągu dziesięciu lat. Z czasem sytuacja się pogarsza. Po siedemdziesiątym roku życia proces ten przyspiesza, dochodząc do około piętnastu procent na dekadę. Łatwo więc wywnioskować, że wiek jest istotnym podłożem zaniku mięśni w przypadku sarkopenii.

Wyróżnia się dwie postaci schorzenia: 

• Pierwotną – wynikającą głównie z przyczyn związanych z zaawansowanym wiekiem.
• Wtórną – w której czynniki nie mają ścisłego związku z metryką pacjenta i procesem starzenia się organizmu.

Objawy sarkopenii.

Objawy sarkopenii występują często także przy innych schorzeniach związanych z utratą wagi u osób w zaawansowanym wieku, toteż diagnoza nie zawsze od razu bywa trafna. Wystąpienie jednocześnie kilku z wymienionych poniżej objawów może jednak stanowić właściwy trop w procesie rozpoznania choroby. Ważne jest więc obserwowanie podopiecznego, zauważenie zmiany i odpowiednio wczesna konsultacja lekarska, by w porę podjąć działania. Zalecanym jest kontrolowanie masy ciała, na przykład przy użyciu wagi łazienkowej, by nie umknął uwadze ważny objaw, jakim jest chudnięcie osoby starszej.

Najczęściej występujące objawy

• Stopniowa utrata masy mięśniowej, pociągająca za sobą obniżenie masy ciała. Należy pamiętać, że w przypadku tej choroby zanik mięśni postępuje stopniowo, objawiając się coraz większym obniżeniem siły mięśniowej pacjenta.
• Słabość fizyczna – utrata siły, zmniejszenie aktywności fizycznej. Niemożność wykonywania określonych czynności, które we wcześniejszym okresie nie stanowiły wyzwania np. wysiłkiem staje się spacer, przemieszczanie się w obrębie mieszkania czy robienie zakupów, czyli wszelkie zajęcia ruchowe. Występują trudności natury fizycznej, zauważalne zmniejszenie u podopiecznego chęci podejmowania działań. Dochodzi do łatwego do zaobserwowania ogólnego osłabienia.
• Z powodu pogorszonej tolerancji wysiłku fizycznego i zaburzeń równowagi wzrasta ryzyko upadków, urazów ciała i złamań. Osoby dotknięte chorobą mogą przewrócić się w nieoczekiwanym momencie co jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia i życia chorego.
• Kolejnym objawem sarkopenii może być obniżenie odporności przejawiające się zakażeniami Łatwa zapadalność na choroby związane z infekcjami. Pamiętaj więc o odpowiedniej diecie podopiecznego, która ma znaczący wpływ na jego odporność. Należy mieć na uwadze, że witaminy oraz białko dostarczane w zbilansowanej diecie, odpowiednio przygotowanych posiłkach, stanowią ważny aspekt zapobiegania niepożądanym dolegliwościom i wzrostowi siły pacjenta.
• Nieprawidłowe funkcjonowanie termoregulacji organizmu – na przykład brak wystąpienia podwyższonej temperatury u chorych, nawet w przypadku stwierdzonej infekcji organizmu. Nie zauważa się wówczas potliwości, brak jest dreszczy i innych objawów gorączki.
• Zaburzenia wypróżniania się – osłabienie siły mięśni brzucha powodować może trudności z oddawaniem stolca u osób w wieku podeszłym. Pomocna może być wówczas dieta bogata w błonnik, co przyczynia się do lepszego trawienia.
• Osłabienie siły mięśniowej może także powodować zaburzenia oddechowe, pociągające za sobą niedotlenienie komórek w organizmie, które ma duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania mózgu. Możliwe jest więc występowanie zawrotów głowy. Innymi objawami zaburzeń oddechowych związanych z niedotlenieniem może być ciągłe zmęczenie w ciągu dnia, pomimo relatywnie długiego nocnego snu.
• Problemy z chodem – objawy sarkopenii mogą także ze względu na zanik mięśni dotyczyć problemów z poruszaniem się. Zarówno po powierzchni płaskiej, jak i podczas przemieszczania się przy użyciu schodów, które w przypadku osób starszych stają się przeszkodą niemal nie do pokonania. W późniejszej fazie choroby sarkopenia może się przejawiać tym, że u pacjenta wystąpią problemy dotyczące osłabienia mięśni kończyn dolnych, ich siły, a w związku z tym trudności z podniesieniem nogi na odpowiednią wysokość, by korzystać ze stopni. Zaleca się jednak ten rodzaj wysiłku fizycznego, stanowiącego dla pacjenta naturalną formę rehabilitacji ruchowej, realizowanej podczas przemieszczania się.

Czynniki ryzyka sarkopenii:

Nie udało się jeszcze określić jednoznacznej przyczyny schorzenia. Warto jednak zaznaczyć, że według danych zgromadzonych w toku badań nad chorobą, istnieją pewne czynniki ryzyka, które mają z sarkopenią ścisły związek.

1. Jak zostało już podkreślone głównym czynnikiem jest wiek chorych. Osłabienie mięśni jest wówczas dotkliwą przypadłością znacząco obniżającą jakość życia, jednak należy mieć na uwadze, że znaczenie ma nie tylko metryka pacjentów.
2. Istotna jest także płeć, ponieważ jak pokazują badania choroba dotyka głównie kobiet.
3. Mówi się także o tym, że niska aktywność fizyczna pacjentów także może stanowić jeden z czynników. Regularne ćwiczenia, szczególnie siłowe, powodują utrzymanie stałej masy tkanki mięśniowej, a nawet jej zwiększenie. Warto więc wykonywać wszelaką aktywność fizyczną, celem utrzymania mięśni w dobrej kondycji. Nie od dziś wiadomo, że nieużywane mięśnie zanikają, należy więc pamiętać, że kluczem do zapobiegania takiemu stanowi rzeczy jest aktywność fizyczna.
4. Niewystarczająca ilość kalorii – w spożywanych na co dzień posiłkach może występować zbyt mała wartość energetyczna, co ma znaczący wpływ na obniżenie masy ciała. W związku ze spadkiem apetytu często postępującym wraz z wiekiem, podopieczny może nie dostarczać do organizmu odpowiedniej ilości składników. W następstwie rzutuje to na jego stan zdrowia, gdyż witaminy oraz przyswajana ilość białka odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu na właściwym poziomie aktywności fizycznej, tak ważnej dla utrzymania siły mięśniowej. W procesie leczenia sarkopenii przyjmuje się, że posiłki pacjenta powinny zawierać około 1,2 – 1.5 grama białka na każdy kilogram masy ciała.
5. Ryzykowne samodzielne próby zmniejszenia wagi u osób starszych. Chęć ograniczenia masy ciała nie jest przecież zależna od wieku. Każdy chce wyglądać atrakcyjnie. Warto jednak mieć na uwadze, że proces ten lepiej przeprowadzić za pomocą ćwiczeń, niż drakońskich diet, które mogą powodować rozliczne powikłania, w tym osłabienie mięśni. Leczenie konsekwencji takich działań jest mozolne, mogą pojawić się zaburzenia, niepożądane objawy. Aktywność sportowa jest najbezpieczniejszą formą zmniejszenia wagi w wieku zaawansowanym.
6. Przewlekłe choroby zapalne – badania podkreślają, że wyszczególnić można tu przede wszystkim reumatoidalne zapalenie stawów występujące nierzadko w przypadku osób starszych. Czynnikami ryzyka są także inne choroby, które powodują przewlekły stan zapalny. Do takich schorzeń zalicza się także chorobę Leśniowskiego – Crohna, toczeń oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
7. Uzależnienia od używek – w czasie badań nad chorobą ustalono, że u osób sięgających po alkohol, nikotynę i narkotyki fakt ten może znacząco pogorszyć stan zdrowia w kontekście sarkopenii i wpłynąć na postęp zaniku mięśni. Dochodzi bowiem do zmian w organizmie, mogą mieć miejsce zaburzenia sprawności oraz uszkodzenia komórek w mózgu, co doprowadza do trudności regeneracyjnych, osłabienia siły mięśniowej.
8. Choroby wyniszczające, takie jak AIDS oraz ciężka niewydolność narządowa.
9. Uwarunkowania genetyczne, czyli występowanie choroby na przestrzeni lat w rodzinie. Znaczenie ma zanik mięśni zdiagnozowany w przeszłości u bliskich. Warto o takich przypadkach poinformować lekarza prowadzącego, gdyż sarkopenia może mieć także podłoże genetyczne.
10. Przewlekły stres także ma wpływ na stan mięśni podopiecznego. Napięcie mięśniowe wynikające z niepokoju, ciągłego pozostawania pod wpływem czynników wywołujących lęk, źle oddziałuje na ogólny stan zdrowia. Może stanowić jedną ze składowych czynników mających wpływ na stan mięśni. Objawy takiego stanu rzeczy, prócz napięcia, to także bezsenność, brak apetytu, apatia, zmęczenie. Może to prowadzić do wystąpienia chorób współistniejących.

Otyłość sarkopeniczna.

To wyjątkowy stan, w którym zanikowi masy mięśniowej współtowarzyszy nadmierny przyrost tkanki tłuszczowej oraz znaczący wzrost wagi ciała podopiecznego. Do schorzenia dochodzi ze względu na szybką utratę masy tkanki mięśniowej, podczas gdy masa tkanki tłuszczowej nie maleje wprost proporcjonalnie do zachodzących w organizmie zmian, a wręcz często zwiększa się znacząco.

Uważa się, że otyłość sarkopeniczna może powodować większą śmiertelność ze względu na częste współistnienie chorób narządu krążenia, lub cukrzycy. Warto mieć na uwadze, że otyłość sarkopeniczna jest większym ryzykiem chorobowym niż sarkopenia występująca bez towarzyszącej jej nadwagi.

Leczenie sarkopenii.

Niestety obecnie nie ma jeszcze leku mogącego zatrzymać tą postępującą chorobę zaniku mięśni wraz w wiekiem. Podkreślić jednak należy, że w przypadku leczenia sarkopenii najważniejszy jest ruch, powodujący zwiększenie siły mięśniowej.

Zdarza się niestety, że osoby w podeszłym wieku unikają sportu. U takich pacjentów następuje więc osłabienie mięśni, stopniowy ich zanik, objawy z czasem nasilają się. Należy mieć na uwadze, że sarkopenia to choroba postępująca. Z upływam czasu, bez podjęcia należytych działań, zanik mięśni staje się nieuniknionym finałem bagatelizowanego objawu, jakim było osłabienie mięśni.

Badania wykazują, że osoby wykonujące regularne ćwiczenia z zakresu treningu siłowego, w toku leczenia znacząco poprawiły funkcjonowanie organizmu, spowalniając proces postępowania choroby. Osłabienie mięśni znacząco zmalało, a nawet stwierdzano przyrost mięśni. Sarkopenia jest więc rodzajem zaburzenia, którego leczenie musi opierać się na ruchu, co spowalnia zanik mięśni.

Zabiegi rehabilitacyjne, ćwiczenia i fizykoterapia, szybki marsz, bieganie, jazda na rowerze to broń w walce z chorobą. W początkowym stadium choroby warto rozważyć ćwiczenia grupowe na siłowni. Fitness nie jest dużym wysiłkiem, coraz częściej powstają grupy dla seniorów, a zbiorowe podejmowanie aktywności fizycznej działa motywująco i tym samym sprzyja regularności pobudzania mięśni. Na ruch nie jest za późno nigdy, zwłaszcza jeśli stanowi on lekarstwo dla dolegliwości. Choroby się nie wybiera, lecz to, czy będziemy z nią walczyć już jest kwestią naszego wyboru.

Leczenie chorych może też polegać na kuracji hormonalnej. U osób w zaawansowanym wieku często diagnozuje się zmniejszenie poziomu wielu hormonów w organizmie (testosteronu, hormonów wzrostu). Hormony te mają wpływ na masę mięśniową, dlatego u niektórych pacjentów, oczywiście po konsultacji z lekarzem, zaleca się uzupełnienie danych składników.

Innymi sposobami leczenia sarkopenii jest suplementacja białka, ze względu na to, że jest ono głównym budulcem mięśni. Siłą rzeczy jego niedobór ma niebagatelny wpływ na zanik mięśni. Skutki choroby są nieodwracalne, więc warto zwrócić uwagę na jej przyczyny i odżywiając podopiecznego w sposób właściwy poprawić jego jakość życia.