Zespół majaczeniowy jest często spotykanym zaburzeniem osób starszych, zwłaszcza hospitalizowanych z przyczyn nagłych, a także przebywających w instytucjach opiekuńczo-leczniczych. Stan ten nie jest chorobą psychiczną, lecz powikłaniem zaburzeń somatycznych. Ze względu na możliwe poważne konsekwencje, majaczenie jest ważnym zagadnieniem w opiece nad seniorami.

Co to jest zespół majaczeniowy?

Zespół majaczeniowy (zespół splątania, delirium) to odwracalne, pojawiające się nagle zaburzenia świadomości, funkcji poznawczych i uwagi, powstające na podłożu zmian organicznych w mózgu.

Jakie czynniki zwiększają ryzyko wystąpienia zespołu majaczeniowego?

Do najważniejszych czynników ryzyka majaczenia należą:

• wiek powyżej 65 lat;
• choroby przewlekłe, zwłaszcza liczne (np. niewydolność nerek, wątroby, astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc, niewydolność krążenia, schorzenia endokrynologiczne: cukrzyca, schorzenia tarczycy, nadnerczy i przysadki);
• stany prowadzące do niedokrwienia i niedotlenienia mózgu (np. udar, zawała serca, ostra niewydolność oddechowa);
• silne i/ lub gwałtowne bóle;
• wcześniej występujące zaburzenia czynności poznawczych i/ lub otępienie;
• stosowane leczenie (np. leki: uspakajające, przeciwbólowe z grupy opiatów, przeciwdepresyjne, psychotropowe, neuroleptyki, przeciwparkinsonowskie, przeciwpadaczkowe, steroidy, moczopędne, obniżające ciśnienie tętnicze krwi, digoksyna, przeciwuczuleniowe);
• nadmierna lub niedostateczna stymulacja zmysłów (nadmierny hałas, nagła zmiana otoczenia na nieznane, niedosłuch i niedowidzenie z równoczesnym brakiem zaopatrzenia w sprzęt korekcyjny – aparat słuchowy, okulary);
• unieruchomienie (ograniczone możliwość przemieszczania się spowodowana stanem zdrowia);
• niedobór snu;
• odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe (np. spowodowane gorączką, biegunką, wymiotami);
• niedożywienie, niedobory witamin;
• infekcje (np. układu oddechowego, moczowego, pokarmowego);
• zatrucia (np. lekami, alkoholem) i zespoły abstynencyjne (np. nagłe odstawienie alkoholu, leków);
• zabiegi operacyjne (zwłaszcza ortopedyczne i kardiochirurgiczne) i urazy (np. złamanie szyjki kości udowej);

Jakie są charakterystyczne objawy zespołu majaczeniowego i jak długo mogą się utrzymywać?

Objawy zwykle rozwijają się szybko (od kilku godzin do kilku dni), a  ich nasilenie zmienia się w ciągu doby. Do charakterystycznych objawów zespołu majaczeniowego należą:

• niecharakterystyczny, choć nagły początek (złe samopoczucie, bezsenność niepokój, lęk);
• zaburzenia orientacji (co do czasu, miejsca, przestrzeni, osób);
• pogorszenie kontaktu z otoczeniem (brak reakcji chorego na polecenia, nieodpowiadanie na pytania, reakcje pojawiają się z opóźnieniem);
• omamy/halucynacje (najczęściej wzrokowe rzadziej słuchowe, węchowe lub dotykowe), urojenia (zaburzenia myślenia, polegające na błędnym postrzeganiu rzeczywistości);
• zmienność nastroju (od smutku i płaczu do nieuzasadnionej wesołości i śmiechu);
• nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne (gwałtowna, negatywna reakcja na światło, hałas);
• zaburzenia procesów poznawczych (upośledzenie zdolności koncentracji, przerzutności oraz utrzymywania uwagi, upośledzenie pamięci świeżej, spowolnienie myślenia, brak krytycyzmu i logicznego wiązania faktów);
• zmiana aktywności psychoruchowej (znacznie zwiększona lub zmniejszona aktywność ruchowa, drżenia, zaburzenia koordynacji ruchowej);
• zaburzenia nastroju i emocji (nastrój od obojętnego do drażliwego, czy euforycznego, często lęk, gniew, złość, bezradność);
• zaburzenie rytmu snu i czuwania (zamiana dnia z nocą – chory aktywny w nocy, odsypia w dzień).

Zaburzenia te są potencjalnie odwracalne, mogą utrzymywać się od kilku godzin do kilku tygodni. Często ustępują samoistnie po usunięciu ich przyczyny.

Co możesz zrobić, by zmniejszyć ryzyko wystąpienia zespołu majaczeniowego u Twojego Podopiecznego?

• Dopilnuj by Twój Podopieczny przyjmował regularnie i we właściwych dawkach leki zlecone przez lekarza. Przestrzeganie zaleceń lekarskich może uchronić twojego Podopiecznego przed nagłym pogorszeniem stanu zdrowia, tym samym koniecznością hospitalizacji.
• Obserwuj zachowanie i reaguj na wszelkie, gwałtowne jego zmiany. Nie bagatelizuj nawet najmniejszych objawów, zwłaszcza jeśli występują w sytuacji nagłego pogorszenia zdrowia.
• Nie dopuść do odwodnienia organizmu. Pamiętaj, że osoba starsza jest szczególnie narażona na odwodnienie, zachęcaj zatem Podopiecznego do picia i kontroluj ilość spożywanych płynów.
• Dbaj o właściwe odżywianie. Posiłki powinny zawierać odpowiednią ilość kalorii i białka, a także witamin i minerałów.
• Zachęcaj do aktywności dostosowanej do aktualnych potrzeb i możliwości seniora. Zachęcaj Podopiecznego do podejmowania (choćby najprostszych) aktywności ruchowych, jeśli trzeba – pomagaj mu w tym zakresie. Nawet w przypadku konieczności pozostania w łóżku, aktywizuj Podopiecznego choćby do minimalnej aktywności.
• Unikaj narażenia swojego podopiecznego na zarażenie poprzez ograniczenie kontaktów z osobami chorymi, szczególnie w okresie zwiększonej zachorowalności na grypę, infekcje układu oddechowego.
• Zapewnij swojemu Podopiecznemu warunki do odpowiednio długiego i dającego odpoczynek snu. Sen w ciągu nocy powinien trwać 7 do 8 godzin.
• Zadbaj o właściwe atmosferę. Zapewnij swojemu podopiecznemu spokój, przekazuj informacje w sposób jasny i zrozumiały, reaguj spokojnie i bez agresji, unikaj nagłych zmian, nadmiernej stymulacji zbyt dużą ilością bodźców, przestrzegaj stałego rytmu dnia.
• Zadbaj, by Twój Podopieczny używał okularów, aparatu słuchowego – o ile tego potrzebuje.
• Unikaj poczucia zagubienia. Dbaj, by Twój Podopieczny nie czuł się zdezorientowany, odsłaniaj okna w ciągu dnia, zapewnij odpowiednie, dyskretne oświetlenie w nocy, powieś na ścianie zegar w miejscu dobrze widocznym, przypominaj o aktualnej dacie.

Jakie są najpoważniejsze konsekwencje zespołu majaczeniowego?

Wystąpienie zespołu majaczeniowego może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia i życia osoby starszej. Często wiąże się z koniecznością długotrwałego leczenia w warunkach szpitalnych, zwiększa ryzyko unieruchomienia i powikłań z nim związanych.

Pamiętaj!

Już pierwsze objawy majaczenia wymagają natychmiastowej reakcji. Jeśli zachowanie Podopiecznego wzbudzi twój niepokój – natychmiast skontaktuj się z lekarzem prowadzącym.

Autor tekstu: Ewa Kawalec-Kajstura, dr n. o zdr., mgr pielęgniarstwa, specjalista w dziedzinie pielęgniarstwa geriatrycznego.