11 lutego obchodzimy Światowy Dzień Chorego. Jest to czas refleksji nad potrzebami osób chorych, starszych i wymagających opieki. Jednym z najczęstszych wyzwań, z którymi mierzą się opiekunowie medyczni, jest demencja starcza. Zrozumienie tej choroby, jej etapów oraz różnic między podobnymi schorzeniami, jak Alzheimer czy otępienie, jest kluczowe dla zapewnienia właściwej opieki.
Aby sprawować jak najlepsza opiekę nad naszymi seniorami, musimy zapoznać się z terminem „ demencji starczej”. Demencja starcza, znana również jako otępienie starcze, to zespół objawów wynikających z postępującego uszkodzenia mózgu, które prowadzi do zaburzeń pamięci, myślenia, zdolności poznawczych i funkcji codziennego życia. Nie jest to choroba sama w sobie, lecz grupa objawów, które mogą występować w różnych schorzeniach, w tym w chorobie Alzheimera.
Demencja starcza rozwija się stopniowo, a jej przebieg dzieli się na trzy główne etapy:
Wczesny etap (łagodny).
Objawy są subtelne i często niezauważalne dla otoczenia:
- Zapominanie drobnych rzeczy (np. imion, miejsc, terminów).
- Trudności w koncentracji i podejmowaniu decyzji.
- Dezorientacja w nowych sytuacjach.
- Zmniejszona zdolność organizowania codziennych czynności.
Wskazówki dla opiekuna:
- Zachęcanie do aktywności intelektualnej, np. rozwiązywanie krzyżówek.
- Pomoc w organizacji dnia poprzez planowanie i ustalanie rutyny.
Średni etap (umiarkowany).
W tym etapie objawy stają się bardziej zauważalne i utrudniają codzienne funkcjonowanie:
- Znaczne trudności z zapamiętywaniem i rozpoznawaniem bliskich osób.
- Dezorientacja w czasie i przestrzeni.
- Problemy z językiem – trudność w wyrażaniu myśli lub znajdywaniu odpowiednich słów.
- Zmiany osobowości i nastroju, w tym niepokój, agresja, apatia.
Wskazówki dla opiekuna:
- Zachowanie spokoju i cierpliwości podczas komunikacji.
- Stosowanie prostych zdań i poleceń.
- Zabezpieczenie otoczenia (np. usunięcie niebezpiecznych przedmiotów).
Późny etap (zaawansowany).
Na tym etapie osoba staje się całkowicie zależna od opiekuna:
- Brak zdolności rozpoznawania bliskich i siebie.
- Utrata kontroli nad funkcjami fizjologicznymi.
- Potrzeba pomocy we wszystkich czynnościach – ubieraniu, jedzeniu, higienie.
- Możliwe są napady agresji lub apatii.
Wskazówki dla opiekuna:
- Zapewnienie komfortu i bezpieczeństwa.
- Współpraca z zespołem medycznym w zakresie żywienia, pielęgnacji skóry i zapobiegania odleżynom.
- Okazywanie czułości i troski, nawet jeśli osoba nie reaguje.
Podstawowymi objawami, które mogą zwrócić naszą uwagę i świadczyć o demencji starczej to przede wszystkim, utrata pamięci krótkotrwałej, dezorientacja czasowo- przestrzenna, trudności w wykonywaniu codziennych zadań, zmiany osobowości, apatia drażliwość, zaburzenia mowy objawiające się trudnościami w rozumieniu lub tworzeniu zdań.
Pojęcia „demencja”, „choroba Alzheimera” i „otępienie” są często używane zamiennie, co może prowadzić do nieporozumień. W rzeczywistości każde z tych określeń ma swoje specyficzne znaczenie w medycynie. Zrozumienie różnic między nimi jest kluczowe dla właściwej diagnozy, leczenia oraz wsparcia osób dotkniętych tymi schorzeniami.
Demencja to termin opisujący grupę objawów związanych z pogorszeniem funkcji poznawczych, takich jak pamięć, myślenie, rozumienie czy zdolność do codziennego funkcjonowania. Demencja jest zespołem objawów, a nie konkretną chorobą. Przyczynami demencji może być między innymi:
- Choroba Alzheimera (najczęstsza przyczyna – około 60-70% przypadków).
- Demencja naczyniowa (spowodowana uszkodzeniem naczyń krwionośnych w mózgu).
- Demencja z ciałami Lewy’ego.
- Demencja czołowo-skroniowa.
Objawy:
- Problemy z pamięcią.
- Trudności w komunikacji i organizacji.
- Zmiany osobowości i zachowania.
Demencja to „parasol” obejmujący różne choroby, w tym Alzheimera.
Choroba Alzheimera jest postępującym schorzeniem neurodegeneracyjnym, które zaczyna się od problemów z pamięcią i stopniowo prowadzi do utraty zdolności poznawczych. Jest to konkretna jednostka chorobowa, charakteryzująca się specyficznymi zmianami w mózgu. Przyczyną choroby Alzheimera może być między innymi:
- Odkładanie się białka beta-amyloidu (blaszki amyloidowe).
- Tworzenie się splątków neurofibrylarnych (białko tau).
- Utrata neuronów w mózgu.
Objawy:
- Początkowe problemy z pamięcią krótkotrwałą.
- Dezorientacja, problemy z orientacją w czasie i przestrzeni.
- Stopniowe trudności w mowie i rozumieniu.
- W późnych stadiach – całkowita utrata samodzielności.
Choroba Alzheimera jest najczęstszą przyczyną demencji, ale nie każda demencja to Alzheimer.
Otępienie jest terminem klinicznym używanym zamiennie z demencją. W języku polskim „otępienie” może brzmieć nieco bardziej technicznie, podczas gdy „demencja” jest częściej używana w codziennej mowie.
Osoby cierpiące na demencję często wykazują nietypowe zachowania, takie jak niepokój, agresja, wędrowanie, powtarzanie tych samych pytań czy apatia. Takie reakcje mogą być trudne dla opiekunów, ale istnieją strategie, które pomagają radzić sobie z tymi wyzwaniami, zapewniając jednocześnie bezpieczeństwo i komfort podopiecznemu.
Aby skutecznie radzić sobie z trudnymi zachowaniami w demencji powinniśmy spróbować zrozumieć ich potencjalne przyczyny. Niejednokrotnie demencyjne zachowania wynikają z dezorientacji lęku i trudności w komunikacji. Często przyczyny mogą być fizyczne i wynikać z bólu, infekcji, niezaspokojonych potrzeb fizjologicznych, oraz trudności w wyrażaniu emocji ( poczucie zagubienia i frustracja) lub środowiskowe wynikające z hałasu i zmiany otoczenia. W takich sytuacjach warto zaobserwować w jakich sytuacjach pojawia się takie zachowanie, oraz spróbować wyeliminować potencjalne stresowy np. hałas.
W kontakcie z osobami chorymi należy zachować spokój i cierpliwość, ponieważ agresja czy niepokój chorego nie są skierowane personalnie przeciwko opiekunowi a wynikają z procesu chorobowego. Powinniśmy unikać podnoszenia głosu i okazywania frustracji
Osoby z demencją czują się pewniej w przewidywalnym środowisku dlatego kluczowa w opiece nad osobą starsza jest rutyna. Stały plan dnia mniejsza poczucie dezorientacji. Można tutaj np. zaplanować stałe godziny przyjmowania posiłków, wychodzenia na spacery i odpoczynku.
W przypadku wystąpienia zachowań trudnych, spróbujmy odwrócić uwagę chorego poprzez zaproponowanie ulubionej aktywności lub zmianę tematu.
Niezwykle ważne w opiece nad osobą starsza z demencją jest zapewnienie poczucia bezpieczeństwa. Warto usunąć z zasięgu wzroku niebezpieczne przedmioty, dywaniki o które senior może się potknąć, zamontowanie zabezpieczeń w drzwiach i oknach, maskowanie otoczenia ( zakrywanie lub zamalowywanie drzwi, aby nie zachęcać seniora do ucieczek z domu).
Światowy Dzień Chorego przypomina o potrzebach osób cierpiących na demencję starczą i innych przewlekłych chorób. Zrozumienie etapów demencji, jej objawów oraz sposobów radzenia sobie z osobą chorą pozwala opiekunom skutecznie wspierać podopiecznych, jednocześnie dbając o własne zdrowie psychiczne i fizyczne. Opieka nad osobą z demencją to wyzwanie, ale także szansa na okazanie empatii i troski.