Upadki, jakich doznają seniorzy, są najczęstszą przyczyną urazów u tych osób.

Statystycznie u osób starszych, przebywających w środowisku domowym:

• upadek zdarza się przynajmniej raz w roku,
• częstość upadków zwiększa się z wiekiem,
• częściej dotyczą kobiet.

Ze względu ich liczne, negatywne konsekwencje, o których więcej w dalszej części artykułu, upadki stanowią poważny problem społeczny, pociągający za sobą istotne skutki zarówno natury medycznej (np. pogorszenie zdrowia, całkowita utrata samodzielności i unieruchomienie, a nawet zgon), jak i ekonomicznej (znaczne koszty związane z procesem leczenia i rehabilitacji).

Co to jest upadek?

Upadek to nagła, niezamierzona zmiana pozycji, polegająca na utracie równowagi podczas chodzenia lub innych czynności, w wyniku której osoba poszkodowana znajduje się na ziemi, podłodze lub innej nisko położonej powierzchni.

Kiedy i gdzie najczęściej dochodzi do upadków osób starszych?

Upadki zdarzają się głównie wcześnie rano, wieczorem i w nocy (z powodu obniżenia wartości ciśnienia tętniczego w tych porach dnia).
Sytuacją, która sprzyja wystąpieniu upadku może być przemieszczanie chorego lub jego pionizacja (wstawanie, kładzenie się do łóżka, przesadzanie).
Do upadków dochodzi najczęściej w takich miejscach jak łazienka, toaleta, czy kuchnia (śliskie, niekiedy mokre podłoże).

Jakie są główne przyczyny upadków?

Przyczyny upadków dzielimy na wewnętrzne (wynikające z procesu starzenia się organizmu oraz wywołane zaburzeniami w jego funkcjonowaniu) oraz zewnętrzne (związane ze środowiskiem, w którym przebywa senior).

Do głównych, wewnętrznych przyczyn upadków należą:

• zachodzące wraz z wiekiem zmiany w układzie nerwowym (upośledzenie funkcji poznawczych, jak: pogorszenie koordynacji ruchowej, zwolnienie czasu reakcji oraz obniżenie zdolności odczuwania dotyku) oraz schorzenia neurologiczne (stany splątania, choroby otępienne, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, stany po udarze mózgu);
• pogorszenie sprawności narządów zmysłów (upośledzenie widzenia i słuchu);
• związana z wiekiem zmiana postawy ciała (tzw. „chód starczy” – pochylenie do przodu, chód drobnymi kroczkami) oraz choroby narządu ruchu (np. choroba zwyrodnieniowa stawów, osteoporoza, choroba reumatyczna);
• choroby psychiczne (np. depresja, stany lękowe);
• choroby układu sercowo-naczyniowego (np. związane z pionizacją lub poposiłkowe spadki ciśnienia tętniczego krwi, zaburzenia rytmu serca, omdlenia);
• zaburzenia metaboliczne (np. hipoglikemia i hiperglikemia w przebiegu cukrzycy, niedożywienie, niedoczynność tarczycy);
• zaburzenia w zakresie oddawania moczu i stolca (np. nietrzymanie moczu i/ lub stolca, zwiększona częstość oddawania moczu w nocy);
• leki (głównie obniżające ciśnienie tętnicze krwi, nasenne, przeciwdepresyjne, odwadniające oraz wielolekowość);
• przebyty w przeszłości upadek.

Do głównych, zewnętrznych przyczyn upadków należą:

• niewłaściwe używanie sprzętów ortopedycznych, ułatwiających przemieszczanie się (laska, kule);
• nieodpowiednie oświetlenie (niedostateczne oraz zbyt mocne, oślepiające światło);
• brak lub nieodpowiednio dobrany sprzęt do korekcji wzroku i/ lub słuchu (okulary, aparat słuchowy);
• nieodpowiednie obuwie i ubranie (śliska podeszwa, zbyt wysoki obcas, buty nietrzymające się stopy, ubranie, które trudno zdjąć lub założyć);
• zagrożenia w otoczeniu (bałagan, nieodpowiednie meble – zbyt niskie fotele i krzesła, niestabilne krzesła i stoły, zbyt wysoko zawieszone półki i szafki, zagrażające potknięciem dywany
• chodniki, śliska podłoga, strome schody, brak uchwytów – zwłaszcza w łazience, toalecie);
• zbyt niska temperatura w pomieszczeniach lub złe warunki atmosferyczne (wychłodzenie zwiększa ryzyko upadków).

Jakie są najpoważniejsze skutki i powikłania upadków?

Do najistotniejszych konsekwencji upadków należą:

• złamania i stłuczenia (najbardziej niebezpieczne jest złamanie szyjki kości udowej);
• zespół poupadkowy (lęk pacjenta przed podejmowaniem jakiejkolwiek aktywności, często doprowadzający do całkowitego unieruchomienia i izolacji społecznej);
• śmierć (następująca w efekcie powstałych w wyniku upadku urazów lub jako efekt unieruchomienia po upadku).

Co możesz zrobić, by zmniejszyć ryzyko upadków u Twojego Podopiecznego?

Mimo, iż nie da się całkowicie wyeliminować problemu upadków wśród seniorów, można podjąć szereg działań znacznie zmniejszających ryzyko ich wystąpienia.
Wśród podstawowych elementów postępowania mającego na celu zmniejszenie ryzyka upadków, należy zwrócić szczególną uwagę na eliminację istniejących u danego chorego potencjalnych przyczyn powodujących upadki, wdrożyć właściwie dobrane do możliwości i potrzeb Podopiecznego działania usprawniające oraz środki zwiększające bezpieczeństwo w otoczeniu seniora.

Zwiększenie bezpieczeństwa w otoczeniu seniora

• Zadbaj o odpowiednie obuwie Podopiecznego – dobrze trzymające się stopy, z antypoślizgową podeszwą, płaskie lub na obcasie nie wyższym niż 2 cm;
• Ubranie seniora powinno być dobrze dopasowane, łatwe do zdejmowania i ubierania (zwłaszcza w toalecie);
• Unikaj nieporządku w otoczeniu Twojego podopiecznego;
• Meble powinny być tak poustawiane, by nie utrudniać przemieszczania się w obrębie mieszkania, półki i szafki powinny znajdować się w zasięgu seniora;
• Stoły i krzesła powinny być stabilne, wystarczająco wysokie; krzesła z oparciami pod plecy i na ramiona;
• Łóżko chorego powinno być dostępne z każdej strony, wysokość od podłogi do górnej krawędzi materaca powinna wynosić około 45 – 50 cm;
• Usuń zbyt puszyste dywany, lepsze będą te gładkie, dobrze trzymające się podłogi, bez frędzli;
• Dbaj o to, by podłoga nie była nigdy mokra, śliskie powierzchnie pokryj matami antypoślizgowymi;
• Zaproponuj rodzinie zainstalowanie specjalnych poręczy i uchwytów ułatwiających seniorowi przemieszczanie się i wstawanie (zwłaszcza w łazience i w toalecie);
• Dopilnuj, by pomieszczenia były wystarczająco oświetlone; możesz rozważyć pozostawienie specjalnego oświetlenia nocnego;
• Schody powinny być opatrzone poręczami, bez chodnika, w razie potrzeby zaopatrzone taśmami antypoślizgowymi, dobrze oświetlone.

Działania usprawniające

• Zachęcaj podopiecznego do aktywności dostosowanej do jego aktualnych potrzeb i możliwości – korzystne jest wykonywanie ćwiczeń ogólnousprawniających, wzmacniających silę mięśniową oraz poprawiających koordynację i równowagę (np. gimnastyka dla seniorów, zajęcia taneczne dla seniorów, ćwiczenia w wodzie);
• Jeżeli stan Twojego podopiecznego tego wymaga – poinformuj rodzinę o konieczności zaopatrzenia go w sprzęt ortopedyczny ułatwiający poruszanie się (laska, trójnóg, kule łokciowe, balkonik). Pamiętaj, że niekiedy konieczna jest nauka korzystania z tego rodzaju sprzętu – skonsultuj to z lekarzem prowadzącym, rehabilitantem.

Eliminacja związanych ze stanem zdrowia i stosowanej farmakoterapii przyczyn upadków

• Systematyczna kontrola stanu zdrowia Podopiecznego u lekarza prowadzącego i innych lekarzy specjalistów – dopilnuj kalendarza wizyt Twojego Podopiecznego;
• Ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarskich dotyczących leczenia chorób przewlekłych – dopilnuj systematyczności przyjmowania lęków, sprawdź czy ich dawki są prawidłowe;
• Obserwowanie Podopiecznego pod kątem objawów niepożądanych stosowanych leków (nadmierna senność, zaburzenia równowagi, spadki ciśnienia tętniczego krwi) – zgłaszaj wszelkie niepokojące objawy rodzinie Podopiecznego, skontaktuj się z lekarzem prowadzącym;
• Zapobieganie nagłym spadkom ciśnienia tętniczego – zadbaj o odpowiednią technikę wstawania z łóżka (po przebudzeniu – siadanie w łóżku; potem siadanie ze spuszczonymi nogami; wstawanie); o ile istnieje taka konieczność – stosuj u Podopiecznego pończochy uciskowe;
• Stosowanie okularów, aparatu słuchowego w przypadku niedowidzenia i/ lub niedosłuchu – dopilnuj by Twój podopieczny zawsze miał pod ręką niezbędny sprzęt korekcyjny, sprawdzaj czy aparat słuchowy działa prawidłowo.

Uwaga!
Jeżeli u Twojego Podopiecznego doszło do upadku – natychmiast skontaktuj się z lekarzem i powiadom o tym fakcie rodzinę!

Autor tekstu: Ewa Kawalec-Kajstura, dr n. o zdr., mgr pielęgniarstwa, specjalista w dziedzinie pielęgniarstwa geriatrycznego.